Pod pojmom agregat ili granulat podrazumeva se usitnjen kamen određene krupnoće. Agregat može biti prirodan i veštački. Prirodan agregat nastaje tako što komade raspadnute stene tekuća voda, glečeri i vetar nose i talože daleko od mesta postanka. Na ovaj način nastaje sitan materijal oštrih ili zaobljenih ivica i naziva se šljunak i pesak.
Agregat (foto: www.pixabay.com)
Šljunak i pesak mogubiti rečni i majdanski. Zrna rečnog šljunka i peska imaju zaobljene ivice usled međusobnog udaranja i udaranja talasa o rečno dno i dugog transporta u rečnom koritu. Ona se sastoje uglavnom od kvarca, koji je kao najotporniji ostao neraspadnut i nerastvoren.
Brdski ili majdanski šljunak i pesak nastali su raspadanjem stena i transportom niz padinu do podnožja, usled vetra i dejstva atmosferalija. Zrna ovog agregata imaju oštre ivice. Nije uvek čist. Sadrži dosta ilovače, koja ili obavija pojedina zrna ili je slobodna u vidu prašine.
Veštački agregat dobija se drobljenjem i mlevenjem granitnih, porfirskih, kvarcnih, krečnjačkih i drugih stena. Ovaj agregat ima zrna oštrih ivica kao i brdski, ali je boljeg kvaliteta. Čistiji je, a zrna mu nisu zahvaćena procesom raspadanja.
Razlika između šljunka i peska, bez obzira da li su prirodni ili veštački, je u krupnoći zrna. Zrna krupnoće 0 do 4mm nazivaju se pesak, a od 4do 31,5mm šljunak. Prosejavanjem kroz seriju sita dobijaju se pojedine grupe zrna približno iste krupnoće. Ove grupe se nazivaju frakcijama. Primenjuju se sledeće frakcije: 0 do 4mm, od 4 do 8mm, od 8 do12mm, od 12 do 16mm, od 16 do 31,5mm. Jedna frakcija predstavlja zrnast materijal koji prolazi kroz sito sa krupnijim otvorima, a koje se nalazi gore i zadržava se na situ sa manjim otvorima koje se nalazi dole. Tako, na primer, frakcija od 8 do 12mm predstavlja materijal koji je prošao kroz sito sa otvorima 12mm, a zadržao se na situ sa otvorima 8mm.
Rečni pesak i šljunak vade se mašinskim putem iz rečnog korita. Mesta na kojima se vrši lagerovanje rečnog agregata naziva se separacija. Tu je organizovano i prosejavanje i separisanje šljunka po frakcijama. Odatle se transportnim sredstvima odvoze do mesta primene.
Šljunak i pesak koriste se za izradu betona, pri izgradnji puteva i ulica, za izradu raznih vrsta maltera, za nasipanja, kao podloga za temelje i dr.
