Šta je sindrom bolesne zgrade - SBS, i kako ga izbeći?

Termin sindrom bolesne zgrade - SBS (sick building syndrome) koristi se za opis situacije u kojoj stanovnici i korisnici zgrade osećaju nedostatke udobnosti ali i akutne zdravstvene probleme koji su direktno povezani sa vremenom provedenim u objektu.

Ovo se može odnositi na određenu prostoriju, zonu, ili na celu zgradu. U slučaju kada kada su identifikovani simptomi određene bolesti i mogu biti povezani direktno sa zagađivačima vazduha tada se koristi izraz BRI (building related illness - bolest prouzrokovana zgradom).

Napomena: ovaj tekst je napisan na osnovu publikacije EPA - Indoor Air Facts No. 4 (revised) Sick Building Syndrome; Office of Air and Radiation, Office of Research and Development, Office of Radiation and Indoor Air (6609J); pogledati više ne linku na kraju teksta.

Još 1984. godine Komitet Svetske zdravstvene organizacije podneo je izveštaj u kome se ocenjuje da čak 30% novih i rekonstruisanih objekata širom sveta ne zadovoljava kvalitetom unutrašnjeg vazduha.

Često su problemi trenutni, ali neke zgrade imaju i dugoročne negativne uticaje na zdravlje ljudi. Ponekada, problemi su rezultat upravljanja i održavanja zgrade na način koji nije predviđen procedurama za tu vrstu projekta. Nekada problemi vezani za kvalitet unutrašnjeg vazduha mogu biti povezani sa lošim projektnim rešenjem, lošom izvedbom, primenjenim materijalima ili aktivnostima stanara ili korisnika prostora.

Pokazatelji da neka zgrada ima SBS sindrom su sledeći:

• stanari i korisnici prostora se žale na simptome povezane sa trenutnom neudobnošću (glavobolja, iritacija očiju ili disajnih puteva, suvi kašalj, suva koža ili svrab, vrtoglavica, nemogućnost koncentracije...)
• uzrok simptoma je nepoznat
• većina simptoma nestaje ubrzo nakon napuštanja zgrade (mada to i nije čudo ako se govori o napuštanju radnog mesta - prim.prev.).
• Indikatori bolesti prouzrokovanih boravkom u zgradi - BRI :
• stanari ili korisnici zgrade žale se na simptome kao što su kašalj, stezanje u grudima, groznica, prehlade, svrab po telu
• simptomi mogu biti klinički definisani i imaju sasvim jasne uzroke
• oporavak i nestanak simptoma ne prestaje u određenom vremenskom intervalu nakon napuštanja objekta.

Važno je naglasiti da žalbe mogu biti rezultat sasvim drugih uzroka koji se nalaze van same zgrade. Međutim, iako je tako, studije pokazuju da mogu biti uzrokovani lošim kvalitetom vazduha u objektu.

Osnovni uzroci simptoma bolesne zgrade (ilustracija iznad):

• neodgovarajuća ventilacija - ASHRAE je nedavno postavio standard koji podrazumeva minimalno 15cfm svežeg vazduha po osobi, odnosno 20cpm po osobi u kancelarijskim prostorima; u prostorijama za pušače zahteva se 60cfm po osobi - ovu temu obrađuje ASHRAE Standard 62-1989
• hemijski zagađivači u enterijeru - većina zagađenja vazduha u zgradama dolazi iz same zgrade: boje, lakovi, lepkovi, fotokopir mašine, pesticidi, hemijska sredstva za održavanje higijene (više na ovu temu potražite na linku na kraju ovog teksta - VOC materije - pretnja kvalitetu unutrašnjeg vazduha u zgradama)
• hemijski zagađivači iz spoljašnjih izvora - sve štetne materije koje ulaskom spoljašnjeg vazduha prodru u zgradu: izduvni gasovi motornih vozila, kanalizacija, odvodi iz kuhinja i kupatila iz kojih se gasovi vraćaju u zgradu, itd
• biološki zagađivači - bakterije, buđ, polen, ali i virusi; ovi zagađivači se javljaju uglavnom tamo gde je povišen nivo vode i vodene pare: plafoni, konzole, kanali za klimatizaciju, spojnice...

Ovi uzroci mogu da se pojave u međusbnoj kombinaciji, ali i mogu biti podržani drugim negativnim uticajima zgrade na udobnost i zdravlje ljudi: neodgovarajuća temperatura, vlažnost ili osvetljenje. Naravno, jedan od uzroka može biti i buka: spoljašnja, šum ventilacionih uređaja ili strujanja samog vazduha...

buđ nakupljena u KGH kanalima (levo)
postoji više opasnih mikroorganizama u zgradama (desno)

Pravi uzrok za izazivanje SBS sindroma, i nakon detaljnog ispitivanja zgrade može ostati nepoznat. Zapravo, jedini garant da će sindrom bolesne zgrade biti izbegnut jeste takav dizajn objekta koji razmišlja o komforu i zdravlju ljudi - od sistema za zidanje do unutrašnjih obloga i nameštaja.

Procedura istrage u zgradi pod sumnjom SBS-a

Kako bi se odredilo da li neka zgrada zaista ima SBS sindrom, sprovode se detaljne istrage objekta kako bi se pronašli uzroci. Sprovodi se u nekoliko koraka:

Ispitivanje kvaliteta unutrašnjeg vazduha - osnovni pregled zgrade, postavljanje hipoteza, sakupljanje informacija u vezi sa četiri glavna faktora koja utiču na kvalitet unutrašnjeg vazduha: stanari/korisnici prostora, KGH sistem, mogući putevi za prolaz zagađivača, mogući izvori zagađenja (indoor air quality investigation procedure)

Zatim slede dalje pripreme za početak prave istrage koje uključuju prikupljanje lako dostupnih podataka u vezi sa žalbama stanara/korisnika prostora, KGH zonama i delovima zgrade na koje se žalbe odnose, detaljniji vizuelni pregled zgrade (preparation for a walkthrough)

Treći korak već treba da omogući veštaku da postavi moguća objašnjenja za žalbe korisnika zgrade. Često su i prva dva koraka sasvim dovoljna iskusnijem stručnjaku da zna šta mora odmah biti učinjeno kako bi se problem otklonio (initial walkthrough).

Iako se kao logičan postupak nameće uzimanje uzoraka vazduha, ispitivanje prisustva određenih supstanci, ovo ne mora biti učinjeno, pa se čak i ne preporučuje, jer identifikacija jedne materije, relativne vlažnosti ili temperature, čak može navesti na pogrešan trag.

Uzorci vazduha se uzimaju tek kada je napravljena lista mogućih uzroka, a sam postupak uzimanja uzoraka mora biti zasnovan na sveobuhvatnom razumevanju kako jedna zgrada funkcioniše i same prirode žalbi njenih korisnika.

Rešenje za sindrom bolesne zgrade obično predstavlja kombinaciju sledećih stavki:

Uklanjanje izvora zagađenja - održavanje svih ventilacionih kanala, periodično čišćenje filtera KGH sistema, zamena materijala na kojima se razvijaju mikroorganizmi, sprečavanje prodora spoljašnjih zagađivača, promena hemikalija za održavanje higijene...

Poboljšanje kvaliteta ventilacije i provetravanja je najčešće i najeftinije rešenje za poboljšanje kvaliteta unutrašnjeg vazduha u zgradi sa SBS sindromom (poželjan je ASHRAE Standard 62-1989)

Prečišćavanje vazduha se takođe nekada može primeniti u najugroženijim zonama pomoću manjih uređaja/filtera u nekim prostorijama. Oni se lako postave i uklone, ali imaju ograničenja u efikasnosti i radu na koje treba obratiti pažnju.

EPA podvlači i značaj edukacije i komunikacije među korisnicima zgrade. U kancelarijskim prostorima uprava može poslušati žalbe zaposlenih, kao i komentare osoblja koje radi na održavanju zgrade, i zajedno mogu pronaći rešenja da poprave kvalitet vazduha na radnom mestu: čišćenje prostorija nakon radnog vremena kako bi se preko noći prostorije izvetrile od hemikalija, jutarnje provetravanje i optimizacija temperature u prostorijama  pre nego što stignu ostali zaposleni...

Linkovi:

• VOC materije - pretnja kvalitetu unutrašnjeg vazduha u zgradama
• EPA - Sick Building Syndrome - http://www.epa.gov/iaq/pubs/sbs.html
  Indoor Air Facts No. 4 Sick Building Syndrome (PDF dokument) - http://www.epa.gov/iaq/pdfs/sick_building_factsheet.pdf
• ASHRAE (American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning Engineers) - www.ashrae.org
• National Institute for Occupational Safety and Health - www.cdc.gov/niosh
• Building Owners and Managers Association (BOMA) International - www.boma.org

Pogledajte više i na ovim sajtovima:

• Sick Building Syndrome - www.sick-building-syndrome.net
• Inspectapedia - www.inspectapedia.com
• HSE (Health and Safety Executive, Velika Britanija) - www.hse.gov.uk